Na ostrzu książki

13 powodów – Jay Asher

21 marca 2019

13 powodów – Jay Asher
Przełożyła Aleksandra Górska
Wydawnictwo Rebis , 2017 , 272 stron , 16 stron zdjęć
Literatura amerykańska

Była sobie mądra książka w wielu wcieleniach graficznych!

Nic się nie działo, gdy ukazała się po raz pierwszy w 2009 roku w serii Salamandra z zakapturzoną postacią na okładce. Nic, kiedy wznawiano ją kolejny raz z bujającą się dziewczyną na huśtawce. Ziemia zadrżała, kiedy pojawiło się wydanie dziewiąte z okładką filmową i zdjęciami z serialu wewnątrz.

To właśnie 13 odcinków ekranizujących tę powieść młodzieżową było przyczyną trzęsienia ziemi. Kontrowersji narosłych zarówno wśród młodzieży (moi nastolatkowie twierdzą, że film nie jest dla osób mających problemy emocjonalne, o słabej konstrukcji psychicznej lub chorujących na depresję), jak i dorosłych – rodziców i psychologów.
Nie zamieszanie jednak skłoniło mnie do sięgnięcia po ten tytuł.
Przekonała mnie do tego moja młodzież, która, przy okazji dyskusji o śmierci, stwierdziła – Tę książkę powinni przeczytać nauczyciele. Zapytałam – dlaczego? Bo taki dokładnie jest nasz świat! – odpowiedziała. A potem przyszedł do mnie nastolatek, który skończył oglądać serial późną nocą, a na drugi dzień nie był tym samym chłopakiem. Tak cię siekło? – zapytałam. Tak – odpowiedział. Nie mogłam otrzymać lepszej motywacji.
Musiałam do niego zajrzeć.
Głównym bohaterem był Clay,

który otrzymuje anonimową paczkę zawierającą 7 kaset magnetofonowych. Znajdują się na nich przemyślenia Hannah dedykowane 13 jej rówieśnikom ze szkoły. Dziewczyny, która dwa tygodnie wcześniej popełniła samobójstwo. W miarę odsłuchiwania kaset z głosem zza grobu, Clay poznaje przyczyny dramatycznej decyzji koleżanki. 13 powodów, dla których warto było umrzeć. Jednym z nich miał być Clay.
Przeczytałam tę historię naprzemiennie opowiadaną przez Claya i Hannah, starając się wczuć w sytuację nastolatków, ich postrzeganie świata, sposoby rozwiązywania problemów, ich wrażliwości i umiejętności lub ich braku radzenia sobie z sytuacjami trudnymi. Doszłam do wniosku, że rzeczywistość, w której funkcjonowali, nie różniła się niczym od tej dorosłych. Zakłamanie, pozerstwo, plotki, molestowanie, przemoc, agresja, egoizm, bezmyślność, głupota, depresja, gwałt, seksizm, wykorzystanie, interesowność, przedmiotowość traktowania dziewcząt, alkohol, złośliwość, ośmieszające żarty, zemsta, bezduszność, brak poczucia bezpieczeństwa – w szkole, w domu oraz wśród rówieśników i wreszcie śmierć. Dżungla negatywnych emocji i komunikatów, w której trzeba funkcjonować na co dzień i przeżyć. Dosłownie. Świat, który nabiera zupełnie innego wymiaru dla tych dorosłych, którzy nastolatków postrzegają jako niefrasobliwych młodych, niemających poważnych problemów. Świat postrzegany przez nadwrażliwość okresu dojrzewania, która w dżungli przetrwania skazuje na „granie” pod ludzi, by za wszelką cenę należeć do grona rówieśników i być „w porzo”. Świat, który się wali, gdy nieumiejętność radzenia sobie z narastającym problemem przerasta możliwości psychiczne nastolatka.
Autor w konfesyjnej narracji Hannah pokazał szczegółowo mechanizm „śnieżnej kuli”, który niewinny początek zamienia w tragedię. Symptomy depresji i rozwój choroby zmieniającej zadowoloną z życia nastolatkę w osobę chorą psychicznie z myślami samobójczymi. Ciąg zaniechań i zachowań prowadzących do krzywdy drugiego człowieka, a w ostateczności do jego śmierci.
To ma być świat „beztroskiego” nastolatka?
Dokładnie tak – mówi autor. To dlatego ta powieść cieszy się tak dużą popularnością, a film jeszcze większą. Dokładnie przylega do myśli i uczuć młodych. Mogą utożsamić się z jednym z bohaterów. Odnaleźć sytuacje (a jest ich cała masa!), w której przynajmniej raz byli ofiarą, pamiętając, jak bardzo bolało i jak bardzo czuli się bezsilni. Pamiętają również bardzo dobrze reakcję dorosłych. To chyba jeden z najbardziej realnych i brutalnych obrazów życia szkoły jaki stworzono fikcyjnie. Nie szkodzi, że amerykański. Warstwa emocjonalna i zasady komunikacji społecznej są dokładnie takie same. Śmierć też jest identyczna. Poza tym mnóstwo w tej powieści „złotych myśli”, trafiających w osądy młodych, które wyłuskane z treści zaczynają krążyć w Internecie. Chociażby taka, jak ta – …rzecz w tym, że gdy wybierasz kogoś na obiekt żartów, ponosisz odpowiedzialność, kiedy ma to wpływ na zachowanie innych ludzi. I najważniejsze – rola dorosłych i ich wizerunek w tej historii.
Nie wstrząsnęła mną ta opowieść.
Nie wstrząsa coś, co się dobrze zna z doświadczenia zawodowego. Odebrałam ją raczej jako krzyk nastolatków, którzy zarzucają dorosłym jedno – Woleli nam wbijać do głowy, ile jest X do π, zamiast pomagać lepiej zrozumieć siebie i innych. Dokładnie tego w tym szalonym świecie oczekują młodzi.
Większej uwagi.