Na ostrzu książki

Raje utracone – Éric-Emmanuel Schmitt

7 października 2023

Po raz pierwszy od dziesiątków stuleci się boję…

   Noam wiedział, co mówi, widząc skutki rozwoju cywilizacji po wybudzeniu się z ostatniej hibernacji, bo żył wśród ludzi od tysięcy lat, mimo że miał zawsze dwadzieścia pięć. Wędrował przez stulecia z darem/przekleństwem nieśmiertelności, umiejąc wtopić się w społeczność dzięki znajomości dwudziestu języków i przyglądając się zachodzącym zmianom.

   Tym razem był przerażony.

   Po dłuższym okresie snu zrozumiał, że ludzkość w XXI wieku odeszła od mądrości umiejscawiającej człowieka w naturze jako jeden z jej elementów, prowokując własną zagładę poprzez konsumpcjonizm, „ucywilizowanie” natury, kult zysku, hierarchizację społeczeństw, politykę wolnego handlu i zamianie potrzeb na pragnienia, by mieć więcej i więcej. Noam, próbując pomóc survivalowcom w przetrwaniu nadciągającej zagłady, zrozumiał, że ma do czynienia z ludźmi, którzy w imię jutra zadają cierpienie dzisiaj i pragną uczestniczyć w katastrofie, do której się przygotowali. Nie kieruje nimi żaden altruizm, raczej agresywny egoizm.

    A na jego czele stał równie nieśmiertelny Derek.

   Ten współczesny wątek sensacyjny zapoczątkował dużo bardziej rozbudowaną opowieść w pierwszoosobowej narracji Noama. Przerażonego kronikarza, który postanowił spisać swoją jednostkową historię i Historię ludzkości.

    Zaczynając od czasów ludzi Jeziora.

    Krainy pełnej różnorodności obfitującej w Bogów, Nimfy, Duchy i Demonów oraz ich wyznawców żyjących z nimi w harmonii. Od czasu do czasu spierających się z nimi i ze sobą. Miejsca pełnego obfitych lasów, strumyków, rzek i Jeziora, które stało się morzem. Wśród tego bogactwa natury, współistniejącej z ludźmi, żył Noam i jego ukochana Nura. Ich los wraz z ich najbliższymi stał się jednostkową opowieścią wkomponowaną w losy początku świata z przebogatą wiedzą pokazującą rozwój społeczeństwa i mechanizmów nim rządzących poprzez styl zarządzania jednostki, a tym samym jej osobowość ukształtowaną na bazie doświadczeń. Tych dobrych powstałych na bazie miłości i tych złych generujących cynizm, żądzę zemsty czy skłonność do manipulacji.

   Przykładem tych dobrych był Noam, a tych drugich Derek.

   Obaj reprezentowali pozytywne i negatywne kierunki rozwoju czynów człowieka, chociaż ich osobowości tworzył konglomerat cnót i wad. Ich nieśmiertelność uczyniła ich postawy uniwersalnymi i ponadczasowymi w Historii, uosabiając Dobro i Zło.

   Akcję powieści autor osadził w miejscach wspominanych i opisywanych przez źródła historyczne.

   W ten sposób stworzył alternatywną wizję początków świata, w której głównym wydarzeniem uczynił potop najpowszechniej znanym z Biblii. Jednak nie była ona dla autora jedyną inspiracją. Korzystał z wielu innych przekazów przeszłych cywilizacji, poszerzając spojrzenie o społeczności, w których ten opis potopu przetrwał. Przy okazji pokazując mechanizmy powstawania mitu z jego nadinterpretacją, przekłamaniem i półprawdami, bo za ojca miał sens, za matkę przesadę. Tak powstała wizja, ukazana w tle dominującej przygody romantyczno-sensacyjnej, miała swoje źródło w czynniku ludzkim.

   Człowiek i tylko człowiek tworzył i niszczył.

   Zwłaszcza niszczył, bo rozwój przybierał zły kierunek. Od bliskości pozbawionej murów i barier z naturą do jej ujarzmienia w „klatce” i całkowitego podporządkowania, a tym samym samoistnego wypędzenia ludzkości z raju. Autor poprzez jednostkowe losy głównych bohaterów z ich wadami i zaletami, wyborami i postępowaniem, niby fikcyjnych, ale jakże prawdziwych w możliwości utożsamiania się z nimi, przekazał wyraźną warstwę intelektualną. Przebogatą, szeroko pojętą wiedzę historyczną, naukową, religijną, medyczną, socjologiczną, filozoficzną, techniczną, którą gromadził przez trzydzieści lat, by pozwolić czytelnikowi zagłębić się w Historii poprzez historie, jakby Yuval Noah Harari spotkał się z Aleksandrem Dumasem…

   W ten sposób powstała piękna kompilacja fikcji i realizmu, przygody i nauki, rozumu i umiejętności snucia opowieści.

   Tom pierwszy rozpoczynający cykl Podróż przez czas zakończył się poszukiwaniem Noama swojej zagubionej ukochanej Nury, uosabiającej kobiecość, ale jednocześnie w wielu jej postaciach. Nieustanny obiekt pożądania i posiadania przez mężczyznę.

   Dopełnienie braku, razem tworzące jedność.

   Zdania pisane kursywą są cytatami pochodzącymi z książki.

Raje utracone – Éric-Emmanuel Schmitt, przełożył Łukasz Müller, Wydawnictwo Literanova, 2022, seria Podróż Przez Czas, tom 1, 496 stron, literatura francuska.

Wywiad z autorem na temat książki.

Autorka: Maria Akida

Kategorie: Powieść filozoficzna, Powieść społeczno-obyczajowa