Na ostrzu książki

Doktor Anna – Ałbena Grabowska

8 sierpnia 2021

My też mamy swoją Florence Nightingale!

   Nie fikcyjnego doktora Tomasza Judyma z Ludzi bezdomnych Stefana Żeromskiego, ale z krwi i kości doktor Annę Tomaszewicz-Dobrską.

Pierwszą polską lekarkę dyplomowaną jeszcze w okresie zaborowym, która, podobnie jak Angielka będąca pionierką w dziedzinie pielęgniarstwa, przeforsowała i ugruntowała zawód lekarza dla kobiet ówcześnie zdobywany i praktykowany wyłącznie przez mężczyzn.

    A nie było łatwo!

   W drugiej połowie XIX wieku, w którym toczyła się akcja powieści, powszechnie uważano, że kobieta lekarz to coś sprzecznego z naturą. Przed Anną, która postanowiła wbrew tej naturze jednak zostać lekarką, piętrzyły się powszechne uprzedzenia i ugruntowane argumenty: kobiety mają za mało siły zarówno fizycznej, jak i psychicznej. Kobiety nie mają wystarczających zdolności, aby opanować tak szeroki zakres wiedzy. Wreszcie: kobiety nigdy nie będą szanowane w zawodzie lekarza i żaden pacjent nie zdecyduje się powierzyć im swojego życia czy zdrowia. O tych i o innych przeszkodach, które życie kobiety kształtował społeczny patriarchat, opowiada ta trochę powieść historyczna, trochę biograficzna, a trochę popularnonaukowa. Podobny wymiar miała pierwsza część cyklu Uczniowie Hippokratesa – Doktor Bogumił, jednak o ile była trochę awanturnicza, o tyle w tomie drugim autorka fabułę musiała umieścić w ramach faktów biograficznych głównej bohaterki. A mimo to obfitowała w zaskakujące zwroty akcji, bo i jej życie było bardzo ciekawe, a przez to trochę zwariowane, chociaż jak na ówczesne standardy wręcz szalone – studia medyczne w Zurychu, praca w haremie sułtana, „wojna” o nostryfikację dyplomu z męskim światem medycznym zarówno w Warszawie, jak i w Petersburgu, poparcie wielkiego pozytywisty Bolesława Prusa i wreszcie praktyka wśród najuboższych kobiet. Poprzez jej życie i  działalność autorka pokazała, tak, jak i w pierwszej części, rozwój medycyny w jej newralgicznych momentach i rewolucyjnych punktach rozwoju w zaborowej Polsce w drugiej połowie XIX wieku. Tym razem na przykładzie feminizacji zawodu lekarskiego, a właściwie zaciętej, upartej, konsekwentnej walki o równorzędną pozycję kobiet w dostępie do nauki i praktyki tego fachu. Autorka sfabularyzowała losy lekarki w formie odsłon z jej życia przypominających akty oddzielane antraktami wypełnianymi prozatorskimi historiami znanych osób mających poprzez swoje badania spektakularny wpływ na rozwój medycyny, ale w naukach pokrewnych – chemii, fizyki czy biologii. Wspomnę tu tylko o Charlesie Darwinie czy Wilhelmie Röntgenie. Ludzi, którzy również byli pionierami walczącymi o uznanie swoich odkryć czy wynalazków w środowiskach naukowych tychże dziedzin. Autorka w ten sposób zobrazowała ogromną trudność w przyswajaniu nowych informacji i osiągnięć badawczych, które wbrew pozorom napotykały niewyobrażalny opór wśród, zdawałoby się, światłych ludzi, piętrząc emocje frustracji, irytacji, bezradności i bezsilności.

    Rozwój nauki to była tytaniczna praca odważnych pasjonatów!

    Przede wszystkim w zmianie ludzkiej świadomości i to udało się autorce wyraźnie zaakcentować. Te biograficzno-naukowe przerywniki pełniły również rolę cezur czasowych ukazujących upływ czasu w życiu Anny, ponieważ autorka wybrała z jej życiorysu najbardziej istotne wydarzenia, tworząc z nich odsłony niczym w dramacie – od ukończenia studiów po odejście z zawodu na zasłużony odpoczynek. A gdzieś tam w tle jej losów zarysowywała problemy społeczne polskiego społeczeństwa w czasach zaborowych, skupiając się głównie na tragicznym położeniu kobiet ciężarnych w dostępie do lekarza. Życie Anny Tomaszewicz-Dobrskiej to przykład postaci historycznej praktycznie realizującej idee pozytywizmu. Gdyby o podobny przykład zapytać przeciętnego Polaka, z dużym prawdopodobieństwem podałby pisarzy i fikcyjnych bohaterów z ich literackiej twórczości.

   Autorka to zmienia.

   Zdania pisane kursywą są cytatami pochodzącymi z książki.

Doktor Anna – Ałbena Grabowska, Wydawnictwo Marginesy, 2021 rok, 496 stron, cykl Uczniowie Hippokratesa, tom 2, literatura polska.

Autorka: Maria Akida

Kategorie: Biografie powieść bograficzna, Powieść historyczna